شیر مادر تا پایان شش ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. بعد از شش ماهگی نیاز‌های غذایی شیرخوار فقط با شیر برآورده نمی‌شود و باید علاوه بر شیر، غذاهای نیمه جامد را نیز برای او شروع کرد.
بهترین سن برای شروع غذاهای کمکی
هفته اول ماه هفتم تولد کودک، سن شروع تغذیه تکمیلی است، ولی چنانچه بین ۴ تا ۶ ماهگی با وجود تلاش والدین و کارکنان بهداشتی منحنی رشد کودک نشان دهنده رشد نامناسب کودک باشد، می‌توان غذای کمکی را شروع کرد.
توصیه‌های کلی
– مواد غذایی را چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع، تدریجا به رژیم غذایی شیرخوار اضافه کنید.
– از یک نوع غذای ساده شروع شود و کم کم مخلوطی از چند نوع غذا به کودک داده شود.
– از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.
– بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود ۵ تا ۷ روز فاصله در نظر گرفته شود.
– اولین غذایی که به کودک داده می‌شود، باید کمی غلیظ تر از شیر تهیه شود و سپس به تدریج غذاهای نیمه جامد و جامد داده شود.
– غذاها با قاشق و مایعات با لیوان به شیرخوار داده شود.
– هنگام دادن غذاهای نیمه جامد و جامد، شیرخوار در وضعیت نشسته قرار گیرد.
– غذای شیرخوار به مقدار کم و برای یک وعده تهیه گردد.
– در صورت باقی ماندن غذا، می‌توان آن را به مدت ۲۴ ساعت در یخچال نگه‌داری نمود. در غیر این صورت آن را باید در فریزر گذاشت.
– غذاهای نگه‌داری شده فقط به مقدار مصرف یک وعده کاملا داغ گردد و پس از خنک کردن به کودک داده شود.
– تا یک سالگی به غذای کودک نمک اضافه نگردد ولی پس از یک سالگی کمی نمک ( نمک یددار تصفیه شده ) به غذای شیرخوار می‌توان اضافه نمود.
– سبزی‌ها قبل از مصرف کاملا شسته و بلافاصله پس از خرد کردن به غذا اضافه گردد.
– مصرف حتی مقدار کمی گوشت در سوپ کودک، ارزش غذایی را افزایش می‌دهد، بدین منظور هر نوع گوشت مانند گوسفند، گوساله، مرغ و ماهی که در دسترس خانواده است مصرف گردد.
– در دستور تهیه بعضی از غذاها مقداری کره یا روغن به هنگام طبخ و مقداری دیگر به هنگام غذا دادن به مودک اضافه شود. (مصرف روغن مایع بهتر از روغن جامد است)
– در مورد کودکانی که روند رشدشان خیلی بیشتر از طبیعی ایت، مقدار مصرف روغن یا کره را در غذای کودک کمتر کرده و برعکس اگر کودک تاخیر رشد دارد کمی بیشتر روغن یا کره به غذای او اضافه گردد.
ترتیب دادن غذاهای کمکی به شیرخوار بسیار مهم است و باید از هفته اول ماه هفتم تولد مرحله به مرحله غذاهای خاصی را به شیرخوار داد.
خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی
– کندی یا توقف رشد کودک.
– مشکل پذیرش غذا توسط کودک ( در صورت تاخیر در شروع غذای کمکی، شیرخوار معمولا از ۹ ماهگی به بعد تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه پ طعم‌های جدید از دست می‌دهد.
– به تعویق افتادن عمل جویدن در کودک.
ویژگی‌های غذای کمکی
غذاهای کمکی مناسب دارای ویژگی‌های زیر است:
– تمیز و بهداشتی تهیه شود.
– قوام آن متناسب با سن کودک تغییر کند.
– مقوی و مغذی باشد.
– تازه تهیه شود.
– مواد اولیه آن در دسترس بوده و امکان تهیه آن برای خانواده وجود داشته باشد.
نحوه شروع و ادامه غذای کمکی
– غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای شروع تغذیه تکمیلی است. چون هضم آن آسان است. فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که می‌توان از یک بار در روز به اندازه ۱ تا ۳ قاشق مرباخوری شروع کرد و به تدریج بر مقدار آن، متناسب با اشتهای کودک افزود. از هفته دوم شروع غذای کمکی می‌توان علاوه بر فرنی، شیر برنج (کاملا پخته و له شده) و حریره بادام نیز به کودک داد. تغذیه شیرخوار با فرنی، شیر برنج و حریره بادام را می‌توان تا دو هفته ادامه داد (بسته به علاقه کودک به این نوع غذاها می‌توان حتی تا یکسالکی و یا بیشتر از این غذاها به عنوان یک وعده غذای کمکی به کودک داد).
– در هفته سوم مصرف انواع سبزی‌ها مثل سیب زمینی، هویج جعفری، گشنیز، کدو، لوبیا سبز و … برای تغذیه کودک شروع می‌شود. در این هفته علاوه بر فرنی می‌توان با گوشت، سبزی‌ها و برنج سوپ تهیه کرد. بهتر است سبزی‌ها را تک تک و به مرور به سوپ اضافه نمود.
– از هفته چهارم باید حتما گوشت به سوپ کودک اضافه شود. گوشت را باید به قطعات کوچک تقسیم کرده و یا از گوشت چرخ کرده استفاده نمود که باید کاملا پخته و له شوند. پوره سبزی‌ها مانند سیب‌زمینی، هویج، کدو حلوایی و نخود سبز به صورت پخته شده همراه با کمی روغن یا کره غذای مناسبی برای شیرخوار است.
– در ماه بعد (ماه هشتم زندگی) علاوه بر سوپ می‌توان زرده تخم مرغ را شروع کرد. زرده باید کاملا آب پز و سفت باشد. ابتدا باید به اندازه یک قاشق چای خوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و به شیرخوار داد و مقدار آن را به تدریج افزایش داد تا در ظرف یک هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد. آن‌گاه می‌توان یک روز در میان یک زرده کامل یا هر روز نصف زرده تخم مرغ به شیرخوار داد. استفاده از سفیده تخم مرغ تا یک سالگی توصیه نمی‌شود.
– با افزایش سن و پذیرش بیشتر شیرخوار، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت‌تر شوند. اکر تدریجا مواد غذایی سفت اضافه نشود و شیرخوار به عمل جویدن تشویق نگردد و برای مدت‌ها از غذای له شده استفاده کند، علاوه بر ابتلا به تاخیر رشد بعدا در جویدن غذاهای سفت دچار مشکل خواهد شد. برای این کار از حدود ۸ ماهگی تکه‌های نان و بیسکوییت هم به دست شیرخوار داده شود.
– از ۸ ماهگی می‌توان به شیرخوار ماستی که ترش نباشد نیز اضافه نمود.
– شروع استفاده از حبوبات ۹ ماهگی است که به سوپ شیرخوار اضافه می‌شود. می‌توان از انواع حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملا پخته و نرم باشد، مانند عدس، ماش، لوبیا و یا حبوبات جوانه زده استفاده کرد. حبوبات منبع خوبی برای تامین پروتئین و املاح هستند و همراه با غلات و شیر مادر غذای کاملی را تشکیل می‌دهند.
مصرف توت فرنگی، گیلاس، آلبالو، کیوی، خربزه و اسفناج، سفیده تخم مرغ و شیر گاو به دلیل ایجاد حساسیت و همچنین مصرف عسل در سال اول زندگی به دلیل احتمال آلودگی با کلستریدیوم بوتولینوم توصیه نمی‌شود.