تغذیه در بارداری اهمیت زیادی دارد و در صورت رعایت برخی نکاتی که در ادامه توضیح میدهیم، عوارض و مشکلات شایع بارداری از جمله تهوع و استفراغ، پیکا یا ویار، یبوست، فشار خون و … را می‌توان کنترل و حتی درمان کرد.
تهوع و استفراغ
شيوع اين عارضه بين ۵۰ تا ۷۰ درصد است و اغلب در سه ماهه اول بارداری رخ ميدهد و تا هفته ۱۶ بارداری بهبود می‌يابد. از آنجايی كه اين مشكل در صبح‌ها تشديد ميشود، بيماری صبحگاهی (Morning Sickness) ناميده ميشود؛ گرچه ممكن است در هر ساعتی از شبانه روز اتفاق بيفتد. در ۵ تا۱۰% موارد ممكن است تهوع و استفراغ تا پايان بارداری ادامه داشته باشد و متاسفانه احتمال وقوع كم وزنی نوزاد، زايمان زودرس (به ميزان ۱۷% )و سقط جنين و مرده زايي را (به ميزان ۳۰%) افزايش می‌دهد.
تهوع بارداري تنها تهوعی است كه با حضور غذا در معده بهبود می‌يابد و تغذيه به عنوان بخشی از درمان در نظر گرفته ميشود.
هنگامی تهوع بارداری نيازمند پيگيری فوری است كه موجب كاهش وزن شود، در اين زمان ارزيابی تغذیه‌ای بايد انجام شود.
توصيه‌های تغذيه‌ای هنگام تهوع و استفراغ بارداری:
- معده را خالی نگه ندارند اما در عين حال از پری و سنگينی معده هم خودداري كنند.
- مصرف مقدار غذای كمتر در هر وعده.
- افزايش تعداد وعده‌های غذايی كه ممكن است برحسب تحمل مادر تا ۹ وعده در روز هم برسد.
- استفاده از كربوهيدرات‌های زود هضم و مصرف پروتئين مفيد است.
- بيسكويت يا نان خشک قبل از برخاستن از رختخواب مصرف كرده و پس از ۱۵ دقيقه از رختخواب برخاسته و صبحانه سبک و زود هضم بخورند.
- از مصرف همزمان غذا و مايعات خودداری شود.
- از خوردن غذاهای پر ادويه، سرخ شده، نفاخ، حجيم و دير هضم اجتناب شود.
- از آنجايی كه غذاها و مايعات سرد بيش از نوع گرم آنها قابل تحمل ميباشند از غذاهای سرد با دمای يخچال استفاده شود و نيز از غذاهايی كه بوی محرک دارند اجتناب شود.
- در صورت مصرف مايعات و غذاهای سرد با دمای يخچال مراقب آلودگی‌های ميكروبی باشند.
- در زمان آشپزی، پنجره آشپزخانه را باز بگذارند تا بوی شديد و تند غذا آزار دهنده نباشد و در صورت عدم تحمل توصيه ميشود غذا بوسيله ساير افراد خانواده تهيه گردد.
- در صورت بروز ناراحتی معده همراه با تهوع ميتوان يک تكه نان يا بيسكويت مصرف كرد.
- به آرامی غذا بخورند.
- به مدت طولانی گرسنه نمانند.
- از رايحه‌های آزار دهنده و بوی تند برخی غذاها و ساير بوهای آزاردهنده اجتناب كنند.
- در تهوع و استفراغ شديد حمايت روانی مادر توسط اطرافيان خصوصا همسر خانم باردار توصيه ميشود.
- مواد غذايی حاوی كربوهيدرات پيچيده نظير نان برشته، بيسكويت نمكي (كراكر)، نان خشک يا نان سوخاری مصرف شود.
- در صورتيكه تهوع استفراغ بارداری خفيف باشد ويتامين B6 ميتواند موجب كاهش علائم ميشود.
پيکا يا ويار
منظور از پيكا خوردن مواد نامناسبی است كه از نظر تغذيه‌ای كم ارزش، بی‌ارزش و يا مضر هستند. در دوران بارداری اين مواد نامناسب اغلب شامل مصرف خاک يا نشاسته (رايج‌ترين) و مصرف مواد غير غذايی ديگر از قبيل يخ. كبريت سوخته، سنگ، زغال، خاكستر، سيگار، مهر نماز، نفتالين و…. ميباشد. جايگزين كردن مواد نامناسب سبب كاهش دريافت مواد مغذی مفيد و در نتيجه كمبود ريز مغذی‌ها ميشود. همچنين مصرف زياد موادی كه حاوی انرژی هستند از قبيل نشاسته ميتواند سبب چاقی شود. برخي ديگر از مواد نامناسب (پيكا) نيز ممكن است حاوی مواد سمی يا آلودگی ميكروبی باشند. و يا ممكن است در جذب مواد معدنی از قبيل آهن اختلال ايجاد كنند. در نهايت مشكلاتی نظير مسموميت، يبوست، كم خونی هموليتيک جنينی، بزرگ شدن بناگوش و انسداد معده و روده كوچک و آلودگی انگلی از عوارض پيكا ميباشند.
يبوست
تغييرات هورمونی دوران بارداری و فشار ناشی از بزرگ شدن رحم به روده به ويژه در اواخر دوران بارداری سبب كاهش حركات دستگاه گوارش و در نتيجه ممكن است در اجابت مزاج مشكل ايجاد كند. در زنانی كه قرص آهن را برای پيشگيری يا درمان كم خونی مصرف ميكنند يبوست غير معمول نيست.
توصيه‌های براي پيشگيری و يا رفع يبوست:
- افزايش دريافت مايعات به خصوص همراه با مكمل آهن و يا داروی اوندانسترون
- مصرف مداوم سبزيها و ميوه‌های تازه
- افزايش فعاليت بدنی و قدم زدن روزانه بصورت منظم و مداوم
- مصرف غذاهای ملين طبيعی مانند غلات كامل و حبوبات، ميوه‌ها و سبزی‌های فيبر دار و ميوه‌های خشك بخصوص آلو و انجيری.
پره اکلامپسی و اکلامپسی
پره اكلامپسی سندرمی است كه با مجموعه‌ای از علائم ادم، پروتئينوری و پرفشاری خون همراه است و در نيمه دوم بارداری (معمولا بعد از هفته ۲۰ حاملگي) اتفاق ميافتد. چنانچه اين عارضه با تشنج همراه شود اكلامپسی ناميده ميشود. اكلامپسی و پره اكلامپسی در ۷درصد بارداری‌ها بروز ميكند و در صورت تشخيص بايد بستری، درمان و در مواردی ختم بارداری انجام شود. توصيه‌های تغذيه‌ای به صورت مكمل با درمان دارويی و يا بستری و درمان فرد در بيمارستان مفيد است و به تنهايی نميتواند موجب پيشگيری يا درمان اين عارضه شود. توصيه‌های تغذيه‌ای شامل تجويز ويتامينE، مصرف كافی كلسيم، پروتئين، و پتاسيم، مصرف غذای پر پروتئين و استفاده از منابع غذايی اسيدهای چرب ضروری اسيد لينولئيک و آراشيدونيک ميباشد.
فشارخون ناشی از پره اكلامپسی و اكلامپسی نيازمند دارو درمانی و بستری در بيمارستان است و با توصيه‌های تغذيه‌ای بهبود نمی‌يابد.
محدوديت شديد مصرف نمک در پره اكلامپسی و اكلامپسی توصيه نميشود.
فشار خون بارداری
به افزايش فشار خون بدون ادم و پروتئينوری كه از قبل از بارداری وجود داشته و در هر زمان از بارداری ممكن است اتفاق افتد فشار خون بارداری ميگويند. اضافه وزن و چاقی يكی ازمهمترين عوامل موثر بر ايجاد فشارخون در بارداری و ساير دوران‌های زندگی است. بنابراين بهتر است بعد ازكاهش وزن و كنترل فشارخون بارداری صورت پذيرد. توصيه‌های تغذيه‌ای و رژيم غذايی همزمان با درمان دارويی و ورزش ميتواند مفيد باشد و به تنهايی نميتواند موجب پيشگيری يا درمان اين عارضه شود.
توصيه‌هاي تغذيه‌ای شامل موار زير است:
- تنظيم كالری مورد نياز با مشاوره كارشناس تغذيه.
- افزايش مصرف سبزيها و ميوه‌ها و كاهش مصرف قندهای ساده.
- محدوديت مصرف نمک.
جهت مطالعه بیشتر به مطلب ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز در بارداری رجوع فرمایید.